Złoto Pilicy - dodatki. Niebieskie Źródła.

Artykuł ze strony http://skansenpilicy.pl

Niebieskie źródła – rezerwat przyrody nieożywionej o wybitnych walorach krajobrazowych, położony w dolinie Pilicy, na prawym brzegu rzeki, w południowo wschodniej części miasta Tomaszowa Mazowieckiego. Są to wywierzyska krasowe jedne z najciekawszych zjawisk krasowych w Europie. Główny kompleks wodonośny stanowią spękane wapienie jurajskie, z których wytryska woda przybierająca niebiesko-błękitno-zieloną barwę. Barwa wody w basenach źródliskowych jest efektem działań rozproszonego światła słonecznego. Zmiana odcieni barwy wody uzależniona jest od stanu pogody, stopnia nasłonecznienia bądź zachmurzenia. Dodatkowo uroku wywierzysku nadają pulsujące gejzery z piasku podrzucanego przez źródlaną wodę.

Rezerwat powstał w 1961 roku w celu ochrony piękna krasowego wywierzyska oraz towarzyszącym im naturalnym biocenozom leśnym, zaroślowym, szuwarowym i wodnym. Obejmuje on obszar ok. 29 ha. Rezerwat jest ostoją wielu gatunków ptaków (ok. 75), a prawdziwą osobliwością są: ubarwiony remisz, zimorodek oraz kaczki (krzyżówka, ohar, czernica, cyraneczka i gągoł).

Szata roślinna jest najliczniej reprezentowana przez rodzinę traw. Stwierdzono 400 gatunków roślin naczyniowych, a wśród nich grupę roślin ściśle chronionych: grzebieni białych, turówki wonnej, różanecznika żółtego, kosodrzewiny i cisa pospolitego. W roku 1994 i 1997 na terenie rezerwatu prowadzone były działania mające na celu oczyszczenie, zabezpieczenie oraz właściwe udostępnienie całego obiektu.

Z Rezerwatem Niebieskie Źródła łączy się ponor krasowy rzeki Ginącej. Znajduje się on w Wąwale, 5 km od Tomaszowa Maz.. Po roztopach wiosennych lub znaczniejszych opadach sucha dolina wypełnia się wodą tworząc rozlewisko, które zanika szybko, pozostawiając po paru dniach piasek z otoczakami w miejscach, w których jest pochłaniane. Miejsce to nazwano „Przepaścią”. Przepaść jest położona na terenie wapiennym, a wody Ginącej odpływają podziemnymi szczelinami i wypływają znów na powierzchni pod Utratą jako tzw. „Niebieskie Źródła”. Celem potwierdzenia hipotezy o zasilaniu wód Niebieskich Źródeł innymi wodami przeprowadzono doświadczenie wprowadzając do strumienia Ginącej w odległości 20 m od miejsca w ponorze barwnik – fluorosceinę. Hipotetyczny związek rzeki Ginącej z Niebieskimi Źródłami został potwierdzony, ponieważ wskaźnik barwny pojawił się w Niebieskich Źródłach , Utracie i Brzustówce, czyli po przeciwnym lewym brzegu Pilicy. Jest to najlepszy dowód na istnienie zjawisk krasowych w okolicach Tomaszowa Maz.

Pomysł W.H. Lindleya, po jego rekonesansach wzdłuż Pilicy w 1901 r. dotyczący zaopatrzenia Łodzi w wodę:

Wasza Wielmożność! W moim ostatnim szczegółowym referacie z marca 1907 roku miałem zaszczyt przedłożyć rezultaty poszukiwań, przeprowadzonych na Wasze polecenie w celu zbadania problemu zaopatrzenia w wodę miasta Łodzi. Badania te na tyle wyjaśniły kwestię, że obecnie stało się możliwe danie określonych wskazań co do sposobu zaopatrzenia i miejsc poboru wody. Takie przesłanie otwiera projekt zaopatrzenia Łodzi w wodę,, przedłożony ponad 90 lat temu ówczesnemu prezydentowi tego miasta – Władysławowi Pieńkowskiemu przez inżyniera Wiliama Lindleya. Projekt, noszący datę. 17 października 1909 roku, został opracowany we Frankfurcie nad Menem. Kim był jego autor i co miał wspólnego z tomaszowskimi „Niebieskimi Źródłami”? Wiliam Heerlein Lindley był angielskim inżynierem. Wraz z ojcem – również Wiliamem oraz bratem – Josephem należał do znanego i cenionego w całej Europie w II połowie XIX wieku i na początku obecnego wieku rodzinnego zespołu projektantów miejskich sieci wodociągowo-kanalizacyjnych. Ich dziełem były m.in. projekty wodociągów i kanalizacji dla Warszawy, Frankfurtu nad Menem i Baku.

W 1901 roku władze Łodzi zleciły inż. W.H. Lindleyowi opracowanie projektu wodociągów i kanalizacji dla tego miasta.

   Jak się rzekło na wstępie, ogólna koncepcja została złożona w 1907 roku, natomiast w 1909 roku angielski inżynier przedstawił szczegółowy projekt zaopatrzenia Łodzi w wodę i odprowadzenia ścieków z tego miasta. Szczególną rolę w tych planach W.H. Lindley powierzył Pilicy, a także „Niebieskim Źródłom”. Zaprojektował bowiem ujęcia wody rzecznej w rejonie Sulejowa, a także w okolicach Tomaszowa Mazowieckiego. Inny wariant jego projektu zakładał czerpanie wody ze studni głębinowych, wywierconych w pobliżu Smardzewic i Lubiaszowa oraz przy „Niebieskich Źródłach”. Projekty te zachowały się do dzisiaj w izbie tradycji Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji Okręgu Łódzkiego w Łodzi. Dzięki uprzejmości opiekuna tych pamiątek – Waldemara Bieżanowskiego, który przekazał jeden komplet oryginalnego projektu inżyniera Lindleya do zbiorów Skansenu Rzeki Pilicy, można przedstawić Czytelnikom bliższe informacje o tej koncepcji.

Opis projektu wodociągu Tomaszów – Łódź zaczyna się od stwierdzenia: Dla ujęcia wody została wyznaczona dolina rzeki Pilicy, a dokładniej ta jej część, która rozpościera się między młynem Utrata i wsią Barkowice. Najpierw proponuje się ująć „Niebieskie Źródła „, lub wody z warstw wodonośnych, zasilających te źródła… Następnie inżynier Lindley podaje, że ich wydajność wynosi około 220 litrów na sekundę i podkreśla występujące tutaj dogodne warunki, zarówno dla bezpośredniego pobierania źródlanej wody na prawym brzegu Pilicy, jak i dla poboru wody za pośrednictwem studni głębinowych – na lewym brzegu rzeki. Wyjaśnia również, że w celu zwiększenia wydajności ujęcia wody z „Niebieskich Źródeł” można będzie odpowiednio obniżać ich poziom (nawet o 30 proc.).
Według inżyniera Lindleya mogłyby tutaj pracować urządzenia wydobywcze o wydajności 285-300 litrów wody na sekundę. Projektant pisze dalej: Ponieważ ” Niebieskie Źródła” są zaopatrywane z głęboko położonych szczelin skalnych, to zarówno z technicznego jak i z geologicznego punktu widzenia, najbardziej racjonalne byłoby pobieranie wody z samych warstw zaopatrujących, właśnie przy pomocy głębokich studni. Projekt przewidywał wykonanie odwiertów dla trzech studni o głębokości około 30 metrów i średnicy 1,3 m. Same studnie miały być wykonane z żelaznych rur o średnicy l m, zaopatrzonych w szczeliny filtracyjne. Przewidziano dwa warianty lokalizacji ujęcia „Niebieskie Źródła”. Pierwszy przewidywał wydrążenie studni bezpośrednio przy wywierzysku źródeł. Jednakże sporą niedogodnością byłaby konieczność przecięcia rurociągiem przesyłowym rzeki Pilicy i zbudowania specjalnej estakady.